Son senelera damgasını vuran sözcüklerden birisi: sürdürülebilirlik. Beslenme, tarım, dokuma, besin üretimi, paklık ve paketleme üzere mevzuların başına bu kelimeyi eklemeye başladık. sebebini artık pek çoğumuz uygun biliyor.Dünya avuçlarımızdan kayıp gidiyor ve bizler ömür alanlarımızın birçoklarında sürdürülebilirliği mümkün kılamazsak hem tabiata birebir vakitte dünyaya gelmelerine bizlerin karar verdiği jenerasyonlara karşı borçlu kalacağız. Tahminen kimileriniz yazının bu kısmında “Bana ne gelecekten? Ben aslına bakarsan bu biçimde hayatıyor olacağım” diyerek ekranın sağ köşesindeki “X” işaretine bastı bile. Sorun değil, kalan sağlar bizimdir ve biz kalanlarla domino taşı tesiri yaratmaya devam edeceğiz. Bunun için her ayrıntısı düşünmek ve harikası yakalamak zorunda değiliz. Kıymetli olan bir yerden başlamak, ufak değişiklikler ile etkileşimde kalmak ve günün sonunda daha güçlü bir hale gelmek. Bence bu noktada her insanın birinci yapması gereken; en güzel bildiği bahiste bilgi edinmek ve bu ayrıntıları en sade biçimde etrafına aktarmak. Bu niçinle sizlere diyetisyen kimliğimden aldığım yetkiye dayanarak, sürdürülebilir beslenme hakkında özetlemek gerekirse bilgi vermekle başlamanın en doğrusu olduğuna karar verdim.
Sürdürülebilir beslenme yeni bir kavram olmamasına rağmen, dünya nüfusunda artış projeksiyonları ve iklim değişikliği bahislerine artan ilgi kararında günümüzde daha fazla altı çizilir hale gelmeye başladı.
Gıda Tarım Örgütü (FAO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sürdürülebilir sağlıklı diyeti “Sürdürülebilir diyetler çevresel tesiri düşük olan, besin ve beslenme teminatını ve günümüz ve gelecek kuşaklar için sağlıklı yaşamı destekleyen diyetlerdir” diye tanımlamakta. Sürdürülebilir diyetler insan ve doğal kaynakları optimize ederken; biyoçeşitliliğe ve ekosisteme saygılı ve esirgeyici, kültürel olarak kabul nazarann, erişilebilir, ekonomik olarak uygun ve karşılanabilir, beslenme açısından kâfi, sağlam ve sağlıklı diyetlerdir.
Maalesef besin üretimi ve tüketimi çevresel bozulmanın temel niçinleri içinde yer alıyor. halbuki besin sistemlerinin insan sağlığını müdafaa ve etrafın sürdürülebilirliğini destekleme potansiyeli bulunmakta. Global olarak üretilen besinin üçte biri israf edilmekte yahut kayba uğramakta, atılmakta. Ayrıyeten sağlıksız ve sürdürülebilir olmadan üretilen besinler yeryüzü ve beşerler için risk oluşturmakta. Tarımın global toprak kullanmasının %48’ini kapsadığı ve besin üretiminin global sera gazı salınımımın yaklaşık %30’undan (%20-35) ve pak su kullanmasının %70’inden sorumlu olduğu belirtiliyor. Sizce de bu durum fecî değil mi?
Peki bu bahiste dünya da nasıl çalışmalar başladı? Bunlardan en değerlisi; Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları ile yoksulluğun ortadan kaldırılması, gezegenin korunması, herkes için refahın sağlanması, açlığın ve makus beslenmenin yok edilmesi hedeflendi. Bu memleketler arası siyaset çerçevesi insan sağlığını yahut çevresel sürdürülebilirliği biroldukca maksadında içeriyor. Paris Antlaşması iklim değişikliğine odaklanmasına karşın, iklim değişikliğinin insan sağlığı üzerine tesirini de ele almakta. Nasıl mı? Negatif salınım sağlayan besin sistemlerine geçiş ve doğal ekosistemlerde karbon havuzunun önlenmesi temel ulaşılması gereken amaçlar içerisinde. Yani; artık “Bana ne iklim değişikliğinden” deme lüksünüz yok, topun ucunda artık sizin sıhhatiniz da var.
Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları ve Paris Antlaşması’na ulaşabilmek için sürdürülebilir besin sistemleri ile sağlıklı beslenmenin sağlanması ve bu dönüşüm için ; bitkisel besine dayalı besin çeşitliliğini içeren, hayvansal kaynaklı besinlerin az, doymuş yağlar yerine doymamış yağların tüketildiği, ayrıyeten rafine tahılların, aşırı işlenmiş besinlerin ve eklenmiş şekerin az tüketildiği bir beslenme örüntüsü sağlıklı beslenme olarak tanımlanıyor.
Günümüzde global besin sisteminin sürdürülebilir olmadığını kaygı ile takip ediyoruz.
Yukarıda da belirttiğim üzere global olarak üretilen besinlerin üçte biri israf edilmekte yahut kayba uğramaktadır. halbuki optimal ve sürdürülebilir sağlık yaşam döngüsü sürecinde sürdürülebilir beslenme örüntüsü ile muhtemeldir. Çalışmalar bunun, bitkisel kaynaklı beslenme ile olasılığı rapor edilmektedir.
Optimal beslenme beklenen yaşam mühleti artışı, yaşam sürecinde tüm kronik hastalık risklerinin azalması ve gen ekspresyonunun iyileştirilmesi ile ilintilidir. Minimal seviyede işlenmiş ve doğaya pek yakın, çoğunlukla bitkisel besin kaynaklı beslenmenin sağlığı iyileştirici ve geliştirici olduğu ispata dayalı bilgilerle vurgulanmaktadır. EAT-Lancet çalışmasında kurul, günümüzde uygulanan ve çoğunlukla sağlıksız besinlere dayalı standart diyetlerin yerine sağlık ve çevresel tesir temeline dayalı global sağlıklı referans bir diyet tanımlamıştır.
Komisyonun delile dayalı bilimsel maksatlara bakılırsa belirlediği sağlıklı referans diyet; çoğunlukla zerzevat, meyve, tam tahıl, kurubaklagiller, sert kabuklu yemişleri, az ölçüde doymamış yağları, orta seviye ölçülerde deniz eserleri ve kümes hayvanları içermekte; kırmızı et, işlenmiş et, eklenmiş şeker, rafine tahıl ve nişastalı zerzevatları ise az ya da hiç içermemektedir. Şuraya makalenin ismini yazalım ki et severler beni boş gevezelikle suçlamasın.*
Bu mevzuda en temel nazaranv toplumun beslenme davranışını şekillendiren diyetisyenlerin ve bu hususta farkındalık yaratabilmeleri ismine şahsi eforlarının kâfi olmayacağı kanısındayım. Bu niçinle mesleksel eğitim ve öğretim programında sürdürülebilir beslenme, sürdürülebilir sağlık ve sürdürülebilir etraf yaklaşımları yer almalı, diyetisyenler varlıklarını görünür kılmalı, mesleksel maharetlerinin yalnızca zayıflatmak ibaret olmadığının altı çizilmeli ve sürdürülebilirlik okuryazarı ve savunucusu olmalıdırlar.
Amerika Birleşik Devletleri 2015 Amerikalılar için Beslenme Teklifleri, ondan sonrasında da Katar, Brezilya, İsveç ve Hollanda ulusal beslenme rehberlerinde sürdürülebilirliği dikkate almıştır. Almanya Sürdürülebilir Kalkınma Kurulu ise tüketiciler için sürdürülebilir alışveriş sepeti rehberi yayınlamıştır Bakalım bu doğrultuda Türkiye’de bizlerin de katkıları ile ne üzere gelişmeler olacak?
Yazımı bitirirken tabiat ve beslenme içindeki hassas ilginin ehemmiyetini bilimsel olarak biraz olsun aktarabildiğimi düşünüyorum ve bu hususta meslektaşlarım başta olmak üzere hepinizi daha hassas olmaya, öğrenmeye, aktarmaya davet ediyorum.
Daha hoş bir dünyada yaşamak umuduyla…
*Katz DL, Meller S. Can we say what diet is best for health? Annu. Rev. Public Health 2014; 35: 83 -103.
Instagram
YouTube
Facebook
Okumaya devam et...
Sürdürülebilir beslenme yeni bir kavram olmamasına rağmen, dünya nüfusunda artış projeksiyonları ve iklim değişikliği bahislerine artan ilgi kararında günümüzde daha fazla altı çizilir hale gelmeye başladı.
Gıda Tarım Örgütü (FAO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sürdürülebilir sağlıklı diyeti “Sürdürülebilir diyetler çevresel tesiri düşük olan, besin ve beslenme teminatını ve günümüz ve gelecek kuşaklar için sağlıklı yaşamı destekleyen diyetlerdir” diye tanımlamakta. Sürdürülebilir diyetler insan ve doğal kaynakları optimize ederken; biyoçeşitliliğe ve ekosisteme saygılı ve esirgeyici, kültürel olarak kabul nazarann, erişilebilir, ekonomik olarak uygun ve karşılanabilir, beslenme açısından kâfi, sağlam ve sağlıklı diyetlerdir.
Maalesef besin üretimi ve tüketimi çevresel bozulmanın temel niçinleri içinde yer alıyor. halbuki besin sistemlerinin insan sağlığını müdafaa ve etrafın sürdürülebilirliğini destekleme potansiyeli bulunmakta. Global olarak üretilen besinin üçte biri israf edilmekte yahut kayba uğramakta, atılmakta. Ayrıyeten sağlıksız ve sürdürülebilir olmadan üretilen besinler yeryüzü ve beşerler için risk oluşturmakta. Tarımın global toprak kullanmasının %48’ini kapsadığı ve besin üretiminin global sera gazı salınımımın yaklaşık %30’undan (%20-35) ve pak su kullanmasının %70’inden sorumlu olduğu belirtiliyor. Sizce de bu durum fecî değil mi?
Peki bu bahiste dünya da nasıl çalışmalar başladı? Bunlardan en değerlisi; Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları ile yoksulluğun ortadan kaldırılması, gezegenin korunması, herkes için refahın sağlanması, açlığın ve makus beslenmenin yok edilmesi hedeflendi. Bu memleketler arası siyaset çerçevesi insan sağlığını yahut çevresel sürdürülebilirliği biroldukca maksadında içeriyor. Paris Antlaşması iklim değişikliğine odaklanmasına karşın, iklim değişikliğinin insan sağlığı üzerine tesirini de ele almakta. Nasıl mı? Negatif salınım sağlayan besin sistemlerine geçiş ve doğal ekosistemlerde karbon havuzunun önlenmesi temel ulaşılması gereken amaçlar içerisinde. Yani; artık “Bana ne iklim değişikliğinden” deme lüksünüz yok, topun ucunda artık sizin sıhhatiniz da var.
Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları ve Paris Antlaşması’na ulaşabilmek için sürdürülebilir besin sistemleri ile sağlıklı beslenmenin sağlanması ve bu dönüşüm için ; bitkisel besine dayalı besin çeşitliliğini içeren, hayvansal kaynaklı besinlerin az, doymuş yağlar yerine doymamış yağların tüketildiği, ayrıyeten rafine tahılların, aşırı işlenmiş besinlerin ve eklenmiş şekerin az tüketildiği bir beslenme örüntüsü sağlıklı beslenme olarak tanımlanıyor.
Günümüzde global besin sisteminin sürdürülebilir olmadığını kaygı ile takip ediyoruz.
Yukarıda da belirttiğim üzere global olarak üretilen besinlerin üçte biri israf edilmekte yahut kayba uğramaktadır. halbuki optimal ve sürdürülebilir sağlık yaşam döngüsü sürecinde sürdürülebilir beslenme örüntüsü ile muhtemeldir. Çalışmalar bunun, bitkisel kaynaklı beslenme ile olasılığı rapor edilmektedir.
Optimal beslenme beklenen yaşam mühleti artışı, yaşam sürecinde tüm kronik hastalık risklerinin azalması ve gen ekspresyonunun iyileştirilmesi ile ilintilidir. Minimal seviyede işlenmiş ve doğaya pek yakın, çoğunlukla bitkisel besin kaynaklı beslenmenin sağlığı iyileştirici ve geliştirici olduğu ispata dayalı bilgilerle vurgulanmaktadır. EAT-Lancet çalışmasında kurul, günümüzde uygulanan ve çoğunlukla sağlıksız besinlere dayalı standart diyetlerin yerine sağlık ve çevresel tesir temeline dayalı global sağlıklı referans bir diyet tanımlamıştır.
Komisyonun delile dayalı bilimsel maksatlara bakılırsa belirlediği sağlıklı referans diyet; çoğunlukla zerzevat, meyve, tam tahıl, kurubaklagiller, sert kabuklu yemişleri, az ölçüde doymamış yağları, orta seviye ölçülerde deniz eserleri ve kümes hayvanları içermekte; kırmızı et, işlenmiş et, eklenmiş şeker, rafine tahıl ve nişastalı zerzevatları ise az ya da hiç içermemektedir. Şuraya makalenin ismini yazalım ki et severler beni boş gevezelikle suçlamasın.*
Bu mevzuda en temel nazaranv toplumun beslenme davranışını şekillendiren diyetisyenlerin ve bu hususta farkındalık yaratabilmeleri ismine şahsi eforlarının kâfi olmayacağı kanısındayım. Bu niçinle mesleksel eğitim ve öğretim programında sürdürülebilir beslenme, sürdürülebilir sağlık ve sürdürülebilir etraf yaklaşımları yer almalı, diyetisyenler varlıklarını görünür kılmalı, mesleksel maharetlerinin yalnızca zayıflatmak ibaret olmadığının altı çizilmeli ve sürdürülebilirlik okuryazarı ve savunucusu olmalıdırlar.
Amerika Birleşik Devletleri 2015 Amerikalılar için Beslenme Teklifleri, ondan sonrasında da Katar, Brezilya, İsveç ve Hollanda ulusal beslenme rehberlerinde sürdürülebilirliği dikkate almıştır. Almanya Sürdürülebilir Kalkınma Kurulu ise tüketiciler için sürdürülebilir alışveriş sepeti rehberi yayınlamıştır Bakalım bu doğrultuda Türkiye’de bizlerin de katkıları ile ne üzere gelişmeler olacak?
Yazımı bitirirken tabiat ve beslenme içindeki hassas ilginin ehemmiyetini bilimsel olarak biraz olsun aktarabildiğimi düşünüyorum ve bu hususta meslektaşlarım başta olmak üzere hepinizi daha hassas olmaya, öğrenmeye, aktarmaya davet ediyorum.
Daha hoş bir dünyada yaşamak umuduyla…
*Katz DL, Meller S. Can we say what diet is best for health? Annu. Rev. Public Health 2014; 35: 83 -103.
YouTube
Okumaya devam et...